De groepsschuilplaatsen
Verspreid in het landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, onderdeel van UNESCO werelderfgoed Hollandse Waterlinies, zie je grote betonnen blokken staan: de groepsschuilplaatsen. Dit zijn de meest zichtbare overblijfselen van de laatste bouwfase van de verdedigingslinie. Wat zijn groepsschuilplaatsen eigenlijk, waarom zijn deze gebouwd en wanneer? Wie zou er gebruik van maken en hoe? En waar zijn de groepsschuilplaatsen nu nog terug te vinden? Zes vragen over de groepsschuilplaatsen beantwoord!
Wat is een groepsschuilplaats?
Een groepsschuilplaats is te herkennen aan de rechthoekige vorm met drie afgeschuinde zijden. Deze zijden zijn aangebracht om granaten en bommen af te laten ketsen. Ook zorgde het voor een besparing van bouwmateriaal. Op de groepsschuilplaatsen zijn ook speciale camouflagehaken aanwezig. Deze haken maakten het aanbrengen en vasthouden van zand, aarde en camouflerende graszoden makkelijker. De groepsschuilplaatsen waren bedoeld om onderdeel uit te maken van een groepsnest, een soort molshoop met daarin een houten loopgraaf, de groepsschuilplaats en in een enkel geval een betonnen mitrailleurkazemat. Om het groepsnest heen lag een watergracht of een prikkeldraadversperring.
Waarom zijn de groepsschuilplaatsen gebouwd?
De groepsschuilplaatsen zijn gebouwd omdat explosieven in de twintigste eeuw steeds krachtiger werden. Ook konden deze verder en nauwkeuriger worden afgevuurd. Dat maakte de forten verouderd en kwetsbaar. Het vliegtuig, met zware bommen en zichtbaarheid van de forten uit de lucht, zorgde voor nog meer problemen. Daarom werd de verdediging niet langer vanuit de forten gevoerd, maar vanuit de groepsnesten die verspreid lagen over de verdedigingslinie. De groepsnesten waren moeilijker te treffen en ondersteunden elkaar.
Wanneer zijn de groepsschuilplaatsen gebouwd?
De kenmerkende groepsschuilplaatsen die we nu verspreid in het landschap zien staan, zijn gebouwd in de periode november 1939 - april 1940. Het Nederlandse leger werd op 1 september 1939 op volle oorlogssterkte gebracht omdat Duitsland binnenviel in Polen en de Tweede Wereldoorlog begon. Er was na 1918 alleen bijna niet meer geïnvesteerd in de waterlinies door bezuinigingen. Nu moesten in korte tijd nieuwe onderkomens, schuilplaatsen en gevechtsopstellingen worden aangelegd. In april 1940 werd gestopt met de bouw van de groepsschuilplaatsen. De reden hiervoor was dat de hoofdverdediging van Nederland werd gevoerd vanuit de Grebbelinie in plaats van de Vesting Holland, waarvan de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel van uitmaakte.
Door wie werden de groepsschuilplaatsen gebruikt, en hoe?
De groepsschuilplaatsen boden een veilig onderkomen aan 10 tot 12 soldaten. De ingang van de schuilplaats was extra hoog, zodat het water van de inundaties niet binnen zou kunnen dringen. Via een speciale gassluis kon je naar binnen. In de verblijfsruimte waren houten bankjes bevestigd. Ook is er een aansluiting te vinden voor een ventilatieapparaat en een kachel, maar deze zijn nooit geplaatst. Dit geldt ook voor de periscoop die bovenop de groepsschuilplaats zou worden bevestigd, waarmee de omgeving kon worden geobserveerd tijdens een bombardement. Deze zijn besteld bij de firma Leica in Duitsland, maar nooit geleverd.
Waar kun je de groepsschuilplaatsen nu nog zien?
Van de geplande 1200 groepsschuilplaatsen zijn uiteindelijk bijna 800 exemplaren gebouwd. Daarvan zijn nog ongeveer 600 terug te vinden, want in de periode 1960-1995 zijn veel groepsschuilplaatsen gesloopt. Vooral op de forten die na de Tweede Wereldoorlog ook nog militair terrein bleven, zijn de groepsschuilplaatsen nog goed te zien. Deze groepsschuilplaatsen hebben dikkere front- en zijmuren dan de schuilplaatsen in de groepsnesten, omdat er een grotere kans was dat de forten zwaar beschoten zouden worden. Bij de groepsschuilplaatsen buiten de forten werden de waardevolle materialen en groepsnesten verwijderd. Ze staan eenzaam in het landschap, als herinnering aan een bewogen periode in de geschiedenis. De letter-cijfercombinatie boven de ingang vertelt je in welk deelgebied je je bevindt. Op de kaart hieronder is te zien waar je groepsschuilplaatsen kunt bewonderen.
