De geschiedenis van de linie
Ontdek de Hollandse Waterlinies door de tijd heen. Leer over de verschillende functies die de bouwwerken hadden in tijden van oorlog. En ook hoe nieuwe vijandelijke uitvindingen ervoor zorgden dat de Hollandse Waterlinies zich altijd verder ontwikkelden.
De bouwstenen van de geschiedenis
Om de geschiedenis van de Hollandse Waterlinies te doorgronden, heb je een aantal bouwstenen nodig. Waarom bedacht iemand ooit om stukken land onder water te zetten om zo de vijand tegen te houden? Hoe werkt inundatie eigenlijk en hoe zorgden de Nederlanders dat de juiste delen van het land blank kwamen te staan? Wat maakt de Hollandse Waterlinies zo uniek dat de forten, batterijen, sluizen en inundatiegebieden de UNESCO werelderfgoedstatus hebben gekregen? We nemen je graag mee in de geschiedenis en geheimen van de linies.
Het ontstaan van de linies
In 1815 startte de bouw van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een verbetering en uitbreiding van de gedateerde (Oude) Hollandse Waterlinie. Met als grootste verschil dat de stad Utrecht nu binnen de linie valt. In 1880 volgt een nieuwe bouwfase met de aanleg van de Stelling van Amsterdam. Mocht de vijand door de eerste linie breken, dan zou deze stelling dienen als laatste toevluchtplaats. Zo'n laatste toevluchtplaats heet ook wel een reduit. De Stelling van Amsterdam noemen we daarom ook wel het Nationaal Reduit. De plek waar de militaire staf, regering en het koningshuis in veiligheid gebracht kon worden.
Al sinds de middeleeuwen zetten Nederlanders het water naar hun hand. In eerste instantie om het moerasachtige land geschikt te maken voor land- en woningbouw. Maar later werd het water ook als bondgenoot ingezet: waterbeheersing als militaire verdedigingsstrategie. Het lage polderlandschap kon onder water worden gezet om de vijand de weg te versperren.
Ontdek meer over het ontstaan
De werking van de linies
De Hollandse Waterlinies zijn uniek in de wereld door de combinatie van landschap, watermanagement en forten. In het landschap liggen onzichtbare verboden kringen en inundatievlaktes. Iets wat voor een ongetraind oog niet te zien is, maar wat de stille en lege kracht is achter de werking van de linie.
Water werd ingezet om de vijand tegen te houden. Via een heel handig systeem van sluizen, dijken en kanalen werden brede stroken land onder water gezet.
De forten maken de verdediging compleet. Deze liggen op de plekken die niet onder water gezet konden worden, maar wel belangrijk waren in het sluiten van de waterlinie. Ook beschermden zij de waterwerken. De militaire werken laat meer dan 300 jaar historische ontwikkeling zien van de militaire architectuur op het gebied van vestingbouw.
Lees meer over de werking
UNESCO werelderfgoed
De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam vormen samen het UNESCO werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Op 26 juli 2021 heeft het Werelderfgoedcomité de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegevoegd aan het UNESCO Werelderfgoed Stelling van Amsterdam.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam zijn erfgoed van wereldniveau. Ze zijn uniek en verdienen het om behouden te blijven voor volgende generaties. Militair-historisch vormen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam één waterlinie.
Wat houdt werelderfgoed in?
Weetjes en geheimen van de linie
Wist je dat de hoofdverdedigingslijn van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie samen meer dan 200 kilometer lang is? Deze linies vormen een groen lint langs de Randstad. Met op sommige plaatsen een breedte van wel 5 kilometer. De Hollandse Waterlinies tellen 96 forten, 2 kastelen en 6 vestigingen en zijn gebouwd tussen 1815 en 1940.
En wist je dat de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie behoren tot de grootste militaire Werelderfgoedsites van de wereld. Ze sieren het rijtje samen met de Romeinse Limes en de Chinese Muur.
Ontdek meer weetjes
Tijdlijn - Bekijk de geschiedenis van de Hollandse Waterlinies door de jaren heen
-
1573 1e inundatie bij Alkmaar
Op 21 augustus 1573 werd Alkmaar omsingeld door de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Op 23 september werden uiteindelijk dijken doorgestoken waardoor Spaanse troepen in de modder bleven steken: de eerste inundatie! Daarna volgde het keerpunt in de strijd: de Spanjaarden trokken zich terug na dat zij tevergeefs hadden geprobeerd de stad in te nemen.
-
1672 2e inundatie onder Prins Willem > OHW
In het voorjaar van 1672 verklaart Frankrijk de oorlog aan de Republiek Nederland en Utrecht valt al snel in handen van het leger van Lodewijk de XIV. Prins Willem van Oranje geeft het bevel de Oude Hollandse Waterlinie in gebruik te nemen. Dit gaat niet zonder slag of stoot onder de boeren bevolking, maar uiteindelijk functioneert de linie.
-
1794-1795 Inundatie werkt niet door vorst
Na de Franse Revolutie in 1789 proberen Fransen revolutionaire hun gedachtegoed te verspreiden, ook in de Republiek. De inundaties doen vanaf het voorjaar hun werk om de troepen op afstand te houden. Maar dan krijgt koning winter de Waterlinie in zijn greep. De Fransen troepen trekken bij Culemborg een bevroren Lek over en nemen zonder moeite Utrecht in.
-
1811 Napoleon en Kraijenhoff
Keizer Napoleon buigt zich samen met generaal Kraijenhoff en Inspecteur-generaal van de Waterstaat Jan Blanken over de plannen van Kraijenhoff voor een nieuwe waterlinie. Een linie die verder naar het oosten ligt, zodat ook Utrecht aan de veilige kant van de linie komt te liggen. Napoleon was onder de indruk maar heeft nooit de tijd gehad om het plan uit te laten voeren.
-
1815 Start bouw Nieuwe Hollandse Waterlinie
Napoleon is het land uit en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden is gevormd. Willem I is koning. Hij ziet wel wat in de plannen van Kraijenhoff om ons te beschermen tegen aanvallen vanuit Frankrijk. En dus geeft hij opdracht de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan te leggen. Vele jaren van bouwen volgen.
-
1870 1e mobilisatie
De Frans-Pruisische oorlog breekt uit en de 50.000 manschappen van het Nederlandse leger worden gemobiliseerd. Geheel onvoorbereid marcheert een compagnie soldaten vanuit de kazerne in Gouda 45 kilometer naar Fort bij Honswijk. De mobilisatie duurt negen weken. Tot een gevecht komt het niet en de inundaties worden niet in werking gesteld.
-
1880 start aanleg Stelling van Amsterdam
De Stelling van Amsterdam is een 135 kilometer lange verdedigingslinie die tussen 1880 en 1914 is aangelegd. De koning(in), de regering, het leger en een deel van het volk konden zich binnen deze ring terugtrekken bij een aanval op Nederland. De stelling diende als Nationaal Reduit, mocht de vijand door de Nieuwe Hollandse Waterlinie breken.
-
1885 Brisantgranaat
De brisantgranaat slaat letterlijk en figuurlijk in als een bom. Tegen dit explosieve projectiel zijn de bakstenen forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie niet bestand. Na jarenlang verbeteren en bouwen is deze waterlinie alweer verouderd. De uitvinding van Brisantgranaat is een bevestiging van het belang van de Stelling van Amsterdam.
-
1914 2e mobilisatie
De Eerste Wereldoorlog breekt uit. Nederland verklaart zich neutraal, maar toch wordt er op 1 augustus besloten tot algehele mobilisatie. Al snel wordt duidelijk dat de oorlog lang gaat duren en worden de gemobiliseerde soldaten aan het werk gezet om de linie te verbeteren. Tot een gevecht op Nederlands grondgebied komt het niet. De oorlog eindigt in 1918.
-
1939 3e mobilisatie
De derde mobilisatie in de Waterlinies is aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Delen van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie worden geïnundeerd. Het mag echter niet baten…
-
1940-1945 vliegtuigen > linie verliest nut
In mei 1940 vliegen de Duitse bezetters over de Hollandse Waterlinies heen. Ze droppen landingstroepen af achter de linies en bombarderen Rotterdam. Dit is het einde van de waterlinies als hoofdverdedigingsmiddel van ons land.
-
1963 Afschaffing Kringenwet
De kringenwet bepaalde sinds 1853 wat en hoe er gebouwd mocht worden rondom de verdedigingswerken. Afhankelijk van de afstand tot het verdedigingswerk golden andere maatregelen. In 1963 is de Kringenwet afgeschaft. Deze wet heeft bijgedragen aan het open landschap langs de linie vandaag de dag.
-
1996 UNESCO Stelling van Amsterdam
Op 26 juli 2021 heeft het Werelderfgoedcomité de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegevoegd aan het UNESCO Werelderfgoed Stelling van Amsterdam. Vanaf dat moment vormen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam het UNESCO werelderfgoed Hollandse Waterlinies.
-
2021 UNESCO Hollandse Waterlinies
Op 26 juli 2021 heeft het Werelderfgoedcomité de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegevoegd aan het UNESCO Werelderfgoed Stelling van Amsterdam. Vanaf dat moment vormen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam het UNESCO werelderfgoed Hollandse Waterlinies.
